Marant gebruikt cookies

Zo krijg je minder uitval, minder werkdruk en minder uitstroom in het onderwijs

Uit recent onderzoek blijkt dat 55% van de ondervraagde leerkrachten in het primair onderwijs werkdruk ervaart. Ook in het voortgezet onderwijs is de werkdruk hoog. Er is veel aandacht voor verminderen van de werkdruk en werkstress. Het organisatieklimaat blijkt een belangrijke beïnvloedbare factor om de ervaring van werkdruk en de effecten hiervan op gedrag, gezondheid en verzuim te verminderen. Maar hoe kom je tot zo’n gezond en veilig klimaat binnen je organisatie en wat kun je als manager hierin betekenen?

Naast het onderwijs is ook de zorg een sector waarin veel medewerkers hoge werkdruk ervaren. Dr. Babette Bronkhorst is in april van dit jaar gepromoveerd op een onderzoek naar het effect van een gezond en veilig organisatieklimaat op de ervaring van werkdruk, emotionele uitputting en verzuim in de zorg. Tijdens de Masterclass Organisatieklimaat op donderdag 22 november in Utrecht vertelde ze over de aanleiding, opzet en resultaten van de Aanpak Organisatieklimaat; een wetenschappelijk bewezen methodiek om de dialoog over gezond en veilig werken aan te gaan binnen je organisatie.

Mensen uit de zorg die zelf zorg nodig hebben

Van de werkende Nederlanders gaat 23% eens per jaar naar de fysiotherapeut. In de zorg ligt dit aantal veel hoger: 33% van de medewerkers in de zorg brengt eens per jaar een bezoekje aan de fysiotherapeut. Ook maakt ruim 6% van de mensen die in de zorg werken gebruik van psychische zorg. Het is pittig om in de zorg te werken: niet alleen lichamelijk, maar ook geestelijk. Er zijn geen cijfers beschikbaar uit de onderwijssector, maar de verwachting is dat leraren ook vaker dan gemiddeld gebruik maken van fysiotherapie en psychische zorg.

Uit het onderzoek van Babette blijkt dat niet alleen de sector waarin je werkt, maar ook het bedrijf waar je werkt van invloed is op de hoeveelheid zorg die je gebruikt. Bij het ene ziekenhuis maakten bijvoorbeeld veel meer medewerkers dan bij het andere ziekenhuis gebruik van fysiotherapie en psychische zorg, terwijl de werkzaamheden overeen komen. Er is een verband tussen organisaties die minder zorg gebruiken en het verzuim: in organisaties waar medewerkers niet zoveel zorg nodig hadden, bleek ook een lager verzuim te zijn, een lagere personeelsuitstroom en minder vacatures. De reden hiervoor? Een gezond organisatieklimaat. Als er een goed organisatieklimaat is, dan wordt er ook minder werkdruk ervaren, gezonder gedrag vertoond, is er minder uitval, minder ziekte en minder uitstroom.

Wat is organisatieklimaat?

Maar wat is organisatieklimaat nu precies? Volgens Babette verwarren veel mensen organisatieklimaat met organisatiecultuur, terwijl organisatiecultuur vooral over onderliggende normen en waarden gaat. Organisatieklimaat gaat juist over de cultuur aan de oppervlakte: wat gebeurt er daadwerkelijk en hoe gedragen de mensen zich?

In onderstaande video legt Babette uit wat organisatieklimaat is.

Het organisatieklimaat heeft betrekking op iedereen binnen de organisatie, van laag naar hoog. Een gezond en veilig organisatieklimaat heeft een aantal kenmerken:

1. Prioriteit bij het hoger management. Het management moet een gezond organisatieklimaat als speerpunt hebben en hier in willen blijven investeren.
2. Betrokkenheid van de leidinggevende. De leidinggevende moet het team kunnen motiveren om bepaald gedrag te vertonen en een veilig klimaat scheppen.
3. Groepsnormen en -gedrag in het team. Teamleden moeten elkaar willen helpen en een luisterend oor kunnen bieden als dat nodig is.
4. Open en heldere communicatie. Informeert het management bijvoorbeeld de organisatie over tools en methodieken die zij kunnen gebruiken?
5. Participatiemogelijkheden voor medewerkers. Hebben de medewerkers het gevoel dat zij zelf iets in te brengen hebben?

Eigenlijk is het belangrijkste kenmerk van een goed en veilig organisatieklimaat ‘goede communicatie’. Wanneer iedereen in het bedrijf het gevoel heeft dat zijn of haar mening er toe doet, en het hogere management daar actief naar luistert, lossen veel problemen zich relatief eenvoudig op.

Mensen die in een organisatie met een gezond, veilig klimaat werken, ervaren minder werkdruk en zijn minder emotioneel uitgeput. Ze gedragen zich ook anders (vertonen gezonder gedrag) en zijn meer geneigd om anderen te helpen.

Hoe pak je het organisatieklimaat aan?

Wanneer je het organisatieklimaat van jouw organisatie wilt verbeteren, dan kun je het volgende stappenplan aanhouden:

1. Zorg voor een continue dialoog over gezond en veilig werken. Als partijen verschillend tegen gezond en veilig werken aankijken, is het heel belangrijk dat zij met elkaar in gesprek gaan.
2. Plan verschillende gesprekken in.
   1. Begin met een teampeiling. Peil het team aan de hand van een aantal stellingen over gezond en veilig werken. Dit hoeft nog niet meteen iets op te leveren, maar het prikkelt de medewerkers om alvast over hun mening na te denken.
   2. De teampeiling leidt tot de teamdialoog. Het team gaat met elkaar en met teamleider in gesprek over de uitkomsten van de peiling. Waar zit nu precies die werkdruk? De hoeveelheid werk? De moeilijkheidsgraad? Of is er nog iets anders?
   3. Betrek de bestuurder op de werkvloer. Laat hem of haar in gesprek gaan met het team over de uitkomsten van de peiling en de dialoog.
3. Dit herhaal je meerdere malen. De eerste keer kan de gesprekscyclus bijvoorbeeld over werkdruk gaan, de tweede keer over de balans tussen werk en privé. Een extra reden is dat iedereen dan hopelijk minimaal een keer aan het gesprek deel heeft kunnen nemen. Iedereen wordt dan letterlijk gehoord.
4. Organiseer daarnaast ook coachingsessies voor de leidinggevenden. Zij moeten aan procesbegeleiding kunnen doen, en het moment niet aangrijpen om met de teamleden in discussie te gaan over de ervaren werkdruk.

Dit stappenplan heet ‘Aanpak Organisatieklimaat’. Als je deze aanpak op een organisatie loslaat, zie je een verlaging van lichamelijke uitputting en emotionele uitputting. Ook werkgerelateerd verzuim neemt af. Daarnaast bleek in het onderzoek van Babette dat de kwaliteit van geleverde zorg over het algemeen verbeterd was.

Wat zijn hier de voorwaarden van?

De effectiviteit is erg afhankelijk in welke mate de teamleider betrokken is. Zet hij of zij zich zichtbaar in en laat hij of zij zich positief uit over de aanpak? Ook is het erg belangrijk dat teams ruimte krijgen om daadwerkelijke aanpassingen te doen.

Daarnaast is borging ook een aspect dat invloed heeft op de effectiviteit. Er moet draagvlak zijn om op deze manier te blijven werken en communiceren. De teamdialogen moeten blijven plaatsvinden en het hoger management moet blijven openstaan voor gesprekken op de werkvloer.

Wat levert het op?

Bekijk in onderstaande video wat de aanpak op kan leveren.

Verder lezen: een handleiding voor het onderwijs

Wil je meer achtergrond bij dit onderzoek of meer informatie om de aanpak in jouw organisatie te implementeren? Het VOION heeft een handleiding gemaakt bij de Aanpak Organisatieklimaat en dit vertaald naar het onderwijs. Je vindt de handleiding hier.

Over Dr. Babette Bronkhorst

Dr. Babette Bronkhorst studeerde Bestuurskunde aan de Erasmus Universiteit Rotterdam en behaalde daar ook haar master Arbeid, Organisatie en Management. Momenteel is ze werkzaam bij Stichting IZZ, waar ze zich bezig houdt met onderzoeken en projecten op het gebied van gezond werken in de zorg.